LİKERT ÖLÇEĞİNİ KULLANAN ÖĞRENCİLER İÇİN KILAVUZ

LİKERT ÖLÇEĞİNİ KULLANAN ÖĞRENCİLER İÇİN KILAVUZ
© Prof. Dr. Hüner Şencan
Tüm Telif Hakları Saklıdır.

Ölçek - Soru Listesi
• Likert ölçekleri çoğunlukla tek boyutlu olarak oluşturulur ve bu nedenle tek bir tutum objesini ölçer. Eğer çok boyutlu ise ve boyutlar birbirinden bağımsızsa birden fazla alt ölçek var demektir ve her bir alt ölçek yine tek bir boyutu ölçüyor olmalıdır. Boyutlar birbirine bağımlı ise “çok boyutlu Likert ölçeğinden” söz ederiz. Ölçeğin veya faktörlerin toplam puanı, kişinin tutum puanıdır. Hazırlanan ifadeler tek bir tutumu veya tek bir kavramsal yapıyı ölçüyorsa bu anket "tutum ölçeğidir". Tutum ölçeğindeki bağımlı veya bağımsız alt faktörler onun tek bir kavramsal yapıyı ölçmesini etkilemez. Kavramsal yapı, faktörler ve göstergeler zincirleme bir şekilde birbirine bağlı ise hiyerarşik ölçüm yapılarından söz ederiz.
• Bazen, bir ana konu çerçevesinde fakat değişik alt konularda kişilerin 'görüşlerini-fikirlerini' ve 'davranışlarını' ölçmek için "ifadeler" geliştirilmekte ve bu ifadelerin yanıtları Likert ölçeğinde olduğu gibi "kuvvetle katılıyorum" , "katılıyorum", "kararsızım", "ret ediyorum" ve "şiddetle ret ediyorum" şeklinde şıklandırılmaktadır. Birden fazla konunun ölçülüyor olması ve maddeler arasında da ortak değişkenlik bulunmaması nedeniyle bu araçlar “yansıtıcı tutum ölçeği” değildir. Bunları “oluşturucu ölçek” olarak isimlendiririz.
Ölçeğin Derecelendirilmesi
• Likert ölçeği yaygın bir şekilde 5 derece ile derecelendirilmektedir. Son yıllarda merkeze yönelimin azaltılması için 4'lü ve 6'lı kullanım biçimleri de literatürde yer almaya başlamıştır. Bir diğer uygulama, ölçeğin 7 dereceli olarak oluşturulmasıdır.
• Dörtlü ve altılı kullanım biçimleri hipotez test edilen bilimsel araştırmalarda daha az kullanılmaktadır. Bu kullanım biçiminin , daha çok ticari nitelikteki araştırmalarda, bilimsel derece elde etmeye yönelik olmayan çalışmalarda veya hakemli olmayan dergiler için hazırlanan yazılarda kullanıldığı gözlenmektedir.
• Likert ölçeğinin 4, 5, 6, 7 veya 9 dereceli olan tüm biçimleri "sıralı ölçek" niteliğindedir. Bir ölçeğin sıralı ölçek niteliğinden kurtulması için bazı yazarlar ya en az 11 veya 15 ölçek noktası bulunması gerektiğini belirtmişlerdir. Bazı yazanlar ise ölçekteki nokta sayısını 20’ye kadar çıkarmışlardır.
• Bu nedenle Likert ölçeğinin tek tek maddeleri kesikli veri olarak değerlendirilir.
• Bazı yazarlar Likert ölçeğinin toplam puanının sürekli veri olarak kabul edilebileceğini belirtmişlerdir. Ancak bu görüşe de itiraz eden bilim adamları bulunmaktadır, fakat bu şekildeki kabul ediş daha yaygındır.
Örneklem ve Likert
• Örneklemin normal dağılım özelliğine sahip olmayan bir ana kütleden alınması veya örneklemin küçük olması (100 veya daha az), örneklem değerlerinin normal dağılım özelliği göstermemesi veya örneklemin standart hatasının yüksek çıkması durumunda sonuçlar ana kütleye genellenmemeli sadece örnek kütle için yorumlanmalıdır.
Analizler
• Davranış bilimlerinde, ölçeğin 4 ve 6 dereceli olan biçimini genelde kullanmamaktayız. Orta dereceyi yok etmesi insanları zorunlu olarak daha olumlu veya daha olumsuz uca doğru itmesi doğru görülmemektedir. Ancak bilimsel çalışmaların dışında amaca uygun olarak kullanılabilmektedir.
• Likert ölçeğine ait 5 ve 7 dereceli maddelerde parametrik ve nonparametrik analizlerin yapılması konusu tartışmalıdır. Pazarlama alanında bu tür parametrik analizler yaygın olarak kullanılırken davranış bilimlerinde uygun görülmemektedir.
• Davranış bilimlerinde Likert ölçeğinin 5 ve 7 dereceli maddelerine tanımlayıcı istatistik olarak sadece frekans dağılımı, mod, medyan, kartil değerleri hesaplaması yaptırırız. Aritmetik ortalama ve standart sapma hesaplaması yaptırmayız.
• Ancak her uygulama gibi bunun da bir istisnası vardır. Bilim adamları ölçek ve envanter geliştirme çalışmalarında maddelerin kalitesini, normal dağılım özelliğini ölçmek için parametrik tanımlayıcı istatistik analizlerin uygulanabileceğini, fakat kişiler, örgütler, bilim veya sistemler için “karar verme” amacına yönelik olarak kullanılamayacağını belirtmişlerdir.
• Bazı bilim adamları 5 dereceli ölçeğe göre 7 dereceli ölçeğin ordinal olmaktan çıkıp intervale dönüştüğünü ve bu nedenle 5 dereceli ölçekte parametrik analizlerin yapılamayacağını fakat 7 dereceli ölçekte yapılabileceğini belirtmişlerdir. Bu görüş de ihtiyatla karşılanmalıdır. 7 Dereceli ölçekteki verilerin dağılımına bakmak gerekir. Eğer büyük ölçüde normal dağılım özelliği gösterdiği kanıtlanmışsa bu uygulama belki kabul edilebilir. Ancak bu durumda dahi bu tür ölçeklerde sınırlı değerlendirmeler yapılmalıdır. Örneğin bu tür ölçeklerden hareket ederek model geçerliliği çalışması yapmak anlamlı değildir.
Ölçek Puanlarının Hesaplanması
• Ölçeği, eğitim düzeyi düşük kişilere uygularken, anket formuna 1 2 3 4 5 6 7 şeklinde puan yazmayınız. Puanları daha sonra siz veriniz. Fakat eğitimli kişiler, bu şekilde puan verildiği zaman bu puanlardan etkilenmezler. Önemli olan anket formunda ters puanların verilmemesi veya gösterilmemesidir.
• Puanlama yaparken, ifadelerin çift veya tek yönlü (olumlu veya olumsuz) olmasına göre 1 2 3 4 5 (6) (7) ve (7) (6) 5 4 3 2 1 şeklinde puanlama yaparak her bir katılımcının toplam puanını hesaplayınız. Bunun içinde excel’de 6-E1 formülünü kullanınız.
• Geçerlilik ve güvenilirlik analizi daha önceden test edilmiş ve aynı zamanda faktör analizi yapılarak faktörleri belirlenmiş ölçeklerin yeniden kullanımı sırasında geçerlilik ve güvenilirlik analizleri tekrar yapılmalıdır.
• Likert ölçeğinin bileşik puanı iki şekilde hesaplanır: a) Ölçeğin genel toplam puanı hesaplanabilir. b) Her bir faktörün toplam puanı hesaplanabilir. Örneğin bir tutum ölçeğinde üç alt faktör söz konusu olabilir. Araştırmacı faktörler arası korelasyon ,30’dan büyükse alt faktörlerin puanlarını toplama ihtiyacı duyabilir.
• Likert ölçeğinin geçerlilik ve güvenilirlik analizini yapacaksanız veya faktör analizi yaparak gizli faktörleri ortaya çıkarmak istiyorsanız toplam puan, alt faktörlerin toplam puanları ve diğer tüm maddelerin değerlerini bilgisayara giriniz.
• Eğer tek amacınız H0 hipotezini test etmek ise o zaman sadece ölçeğin toplam puanını (varsa faktörlerin toplam puanını) bilgisayara giriniz. Likert ölçeğinin tek tek maddeleri için hipotez testi yapmayınız.
• Toplam puanı ayrıca madde sayısına bölerek 5 veya 7 dereceli ölçek üzerinden kişinin ortalama puanını tespit etmeye çalışmayınız. Bu yöntem yanlış olmamakla birlikte Likert ölçekleri esas olarak “summating ratig scales” grubunda değerlendirilir. Toplam puanlardan hareket ederek kişinin ölçek üzerindeki yerini tespit etme daha doğru bir uygulamadır.....